وایقان

فرمول محاسبه دقیق تطبیق تقویم هجری قمری با هجری شمسی:

(استفاده از محاسبات ومطالب زیر فقط با ذکر مرجع مجاز است)

تقویم رایج در زمان قدیم تقویم هجری قمری بود. بنا براین در تمام کتب تاریخی و اسناد، وقایع به تاریخ تقویم قمری ثبت گردیده است البته بعضی وقایع تاریخی نیز با تاریخ تقویم شمسی همراه با بدون تقویم قمری نوشته شده است. در سال 1304 شمسی مطابق مصوبه مجلس شورای ملی، استفاده از تاریخ قمری در ادارات و دواوین دولتی ممنوع گردید. از آن تاریخ به بعد تمام اسناد با تاریخ شمسی نوشته شده است. برای بسیاری از افراد این سؤال پیش می آید که فلان واقعه که در برهه ای از تاریخ به صورت تقویم قمری نوشته شده از نظر تقویم شمسی در چه زمانی بوده است به همین مناسبت روش های مختلفی برای تطبیق تقویم قمری و شمسی پیشنهاد گردیده است ولی مواردی را که من دیده ام از دقت کافی برخوردارنیستند. اینجانب با توجه به طول سال قمری و طول سال شمسی فرمولهایی ابداع نمودم که با دقت کافی می توان با کاربرد آن هر تاریخ تقویم قمری مربوط به گذشته، حال و آینده را باتقویم هجری شمسی منطبق نمود. بدیهی است با معلوم شدن تاریخ واقعه ای با هجری شمسی انطباق آن با تاریخ میلادی کار سهلی است و کافی است که به سال هجری شمسی در مواردی که قبل از دهم دیماه است عدد 621  و به مواردی که بعد از دهم دیماه است 622 اضاقه نماییم و انطباق روز و ماه را هم به تقویم مراجعه کنیم چون تقویم میلادی نیز شمسی است بنابراین انطباق روز و ماه همیشه در تمام سالها ثابت است..

معلوماتی که در این فرمولها به کار رفته عبارتند از:

طول سال شمسی مطابق برآورد حکیم عمر خیام نیشابوری که معادل365.2422   روز است.

طول سال قمری مطابق آخرین برآوردهای نجومی 354.3670  روز است.

 باتوجه به اینکه اول فروردین سال 1391 ساعت هشت و چهل و چهار دقیقه و بیست وهفت ثانیه روز سه شنبه بود اگر 1390 را به 365.2422 روز ضرب کرده و از ساعت تحویل سال 1391 به عقب برگردیم به راحتی می توانیم حساب نماییم که روز 1/1/1 هجری شمسی روز پنجشنبه  و تحویل سال ساعت 16 و 56 دقیقه و 56 ثانیه  بوده است .

 با توجه به اینکه اول محرم سال 1434 روز جمعه 26 آبان بود اگر 1433 را به 354.3670 ضرب کنیم و به عقب برگردیم به 27 تیر ماه سال اول هجری شمسی می رسیم یعنی آغاز سال قمری یعنی 1/1/1 هجری قمری مصادف با روز پنجشنبه 27  تیرماه  هجری شمسی بوده است. بنا بر این مبدأ تقویم هجری شمسی یعنی 1/1/1 هجری شمسی 119 روز جلوتر از مبدأ تقویم هجری قمری یعنی 29 شعبان یک سال ماقبل سال اول هجری قمری بوده است.

الف: تبدیل تقویم سال هجری قمری به تقویم سال هجری شمسی:

سال مفروض هجری قمری را به صورت A/B/C   زیر نمایش می دهیم که حرف A  مبین سال، حرف  B نشانگر ماه و حرف C نشان دهنده روز است.

فرمول محاسبه به صورت زیر است:

فرمول شماره (1)

تاریخ هجری شمسی معادل سال هجری قمری مفروض =

{[(A -1) +(B – 1)/12] * 354.3670 + C + 119} /365.2422

  عدد حاصل از فرمول فوق دارای دوقسمت صحیح و اعشاری است. قسمت صحیح آن به اضافه یک، سال هجری شمسی مورد نظر را نشان می دهد . قسمت اعشاری را به 365.2422 ضرب می کنیم، قسمت صحیح عدد حاصل به اضافه یک، چندمین روز از سال هجری شمسی مربوطه را نشان می دهد.

برای یافتن نام روز هفته نیز از فرمول زیر استفاده می کنیم.

فرمول شماره (2)

تعداد هفته های سپری شده واقعه از مبدأ تاریخ شمسی =

{ [(A -1) + (B – 1)/12] * 354.3670 + C + 119}/7

  عدد حاصل از فرمول فوق دارای دوقسمت صحیح و اعشاری است. قسمت صحیح آن تعداد هفته های مورد نظر را نشان می دهد . قسمت اعشاری را به عدد 7  ضرب می کنیم ، قسمت صحیح عدد حاصل چندمین روز از هفته مربوطه را نشان می دهد. عدد(0) پنجشنبه، عدد (1) جمعه، عدد (2) شنبه، عدد (3) یکشنبه، عدد(4) دوشنبه، عدد(5) سه شنبه، عدد(6) چهارشنبه  است.

مثال : فرمان مشروطیت چهارده جمادی الثانی سال 1324 یعنی تاریخ 14/6/1324 هجری قمری امضاء گردیده است می خواهیم محاسبه کنیم از نظر تقویم هجری شمسی چه تاریخی بوده است.

در فرمول شماره (1) به جای A عدد 1324 و به جایی B عدد 6 و به جای C عدد 14 را قرار می دهیم.

{[(1324 -1) + (6 – 1)/12] * 354.3670 + 14 + 119} /365.2422 = 1284.3757

به قسمت صحیح عدد فوق یک عدد اضافه می کنیم  در این صورت عدد 1285 حاصل می گردد یعنی نهضت مشروطه در سال 1285 اتفاق افتاده است.

قسمت اعشاری را به365.2422  ضرب می کنیم عدد 137.2214 حاصل می شود به قسمت صحیح یک عدد اضافه می کدیم یعنی یکصد و سی و هشتمین روز سال شمسی. با توجه به اینکه ماه های اول سال 31 روز است پس یکصد و سی و هشتمین روز سال مطابق 14 مرداد خواهد شد.

برای پیدا کردن نام روز نیز از فرمول دوم استفاده می کنیم.

[(1324 -1) + (6 – 1)/12] * 354.3670 + 14 + 119}/7 = 67015.4563

قسمت اعشاری حاصل فرمول فوق را به 7 ضرب جمع می کنیم.  عدد  3.19   حاصل می گردد. عدد 3 نیز روز یکشنبه است .

نتیجه : فرمان مشروطیت در روز یکشنبه 14/6/1324 یعنی 14 جمادی الثانی سال 1324 هجری قمری مطابق با 14/5/1285 یعنی 14 مرداد 1285 شمسی امضاء شده است.

توضیح : حداکثر اختلاف این محاسبات یک روز است آن هم مربوط به افق است که در رؤیت هلال ماه وجود دارد. چون ممکن است حتی با یک دقیقه اختلاف، ماه قمری سی یا بیست ونه روزه باشد.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

ب: تبدیل تقویم هجری شمسی به تقویم هجری قمری:

سال مفروض هجری شمسی را به صورت A/B/C   زیر نمایش می دهیم که حرف A  مبین سال، حرف  B نشانگر ماه و حرف C نشان دهنده روز است.  حرف D  در فرمول زیر تعداد روزهای سپری شده از سال هجری شمسی در سال مفروض است.

فرمول محاسبه به صورت زیر است:

فرمول شماره (3)

 تاریخ هجری قمری معادل سال هجری شمسی =

 [(A -1) * 365.2422 + D - 119] /354.3670

عدد حاصل از فرمول فوق دارای دوقسمت صحیح و اعشاری است. قسمت صحیح آن به اضافه یک، سال هجری قمری مورد نظر را نشان می دهد . قسمت اعشاری را به  12 ضرب کنیم عددی حاصل میشود که قسمت صحیح آن به اضافه یک، شماره ماه خواهد بود و اگر قسمت اعشاری حاصل ضرب اخیر را به 29.530 ضرب کنیم روز مربوط به آن ماه را نشان خواهد داد.

مثال : فرمان مشروطیت در 14 مرداد سال 1285 امضاء شده است می خواهیم ببینیم در چه تاریخ قمری بوده است؟

حل مسأله : از 1285 یک عدد کم می کنیم و 1284 را به 365.2422  ضرب و سپس با 138 که روزهای سپری شده 14 مرداد از سال مزبور می باشد جمع و بعداً 119 روز از عدد حاصل کم می کنیم عدد 468989.9848 حاصل می گردد اگر این عدد را به 354.3670 تقسیم کنیم 1323.4584  بدست می آید عدد صحیح به اضافه یک یعنی 1324 سال قمری امضای فرمان مشروطیت است برای یافتن ماه وروز قسمت اعشاری این عدد یعنی o.4584  را به 12 ضرب می کنیم عدد 5.5008  حاصل می شود  قسمت صحیح این عدد به اضافه یک معادل 6 است که همان ماه جمادی الثانی می باشد. اگر قسمت اعشاری حاصل ضرب اخیر را به 29.530  ضرب کنیم عدد 14.7886   حاصل می گردد یعنی روز چهاردهم .

نتیجه روز 14 مرداد سال 1285 مصادف با 14 جمادی الثانی سال 1324 هجری قمری است

برای یافتن نام روز هفته نیز از فرمول زیر استفاده می کنیم.

فرمول شماره (4)

تعداد هفته های سپری شده واقعه از مبدأ تاریخ هجری شمسی =

[(A -1) * 365.2422 + D - 119] /7

  عدد حاصل از فرمول فوق دارای دوقسمت صحیح و اعشاری است. قسمت صحیح آن تعداد هفته های مورد نظر را نشان می دهد . قسمت اعشاری را به عدد 7  ضرب می کنیم ، قسمت صحیح عدد حاصل چندمین روز از هفته مربوطه را نشان می دهد. عدد(0) پنجشنبه، عدد (1) جمعه، عدد (2) شنبه، عدد (3) یکشنبه، عدد(4) دوشنبه، عدد(5) سه شنبه، عدد(6) چهارشنبه است.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

فرمول مربوط به پیش بینی تحویل سال در هر سال مفروض

فرمول شماره (5)

از شماره سال مورد نظر یک عدد کم کرده و حاصل را به عدد365.2422   ضرب کرده و با 0.7062 جمع می کنیم. 

ü      قسمت صحیح عدد فوق را به 7 تقسیم می کنیم بدون اینکه به اعشار برویم عدد باقیمانده روز تحویل سال را نشان می دهد به ترتیب زیر: عدد(0) پنجشنبه، عدد (1) جمعه، عدد (2) شنبه، عدد (3) یکشنبه، عدد(4) دوشنبه، عدد(5) سه شنبه، عدد(6) چهارشنبه 

ü      قسمت اعشاری عدد فوق  را در عدد 24 ضرب می کنیم، قسمت صحیح این حاصلضرب، ساعت مربوط به تحویل سال را نشان می دهد .

ü      قسمت اعشاری ضرب اخیر را به 60 ضرب می کنیم قسمت صحیح حاصلضرب اخیر، دقیقه ساعت تحویل را نشان می دهد.

ü      مجددآ قسمت اعشاری آخرین ضرب را به 69 ضرب می کنیم عدد حاصله ثانیه تحویل سال را نشان می دهد.

مثال تحویل سال 1391 در چه ساعتی از روز خواهد بود؟

مطابق دستورالعمل فوق عمل می کنیم:

از 1391 یک عدد کم کرده و حاصل را به 365.2422 ضرب می کنیم و سپس با 0.7062 جمع می نماییم

1390 *365.2422 + 0.7062 = 507687.3642

اگر قسمت صحیح عدد فوق یعنی 507687 را به هفت تقسیم کنیم باقیمانده 5 می شود عدد 5 نیز همچنانکه در بالا توضیح دادیم بیانگر روز سه شنبه است.

قسمت اعشاری یعنی0.3642   را به 24  ضرب می کنیم عدد 8.7408  حاصل می شود پس تحویل سال  ساعت 8 بوده است.

قسمت اعشاری عدد فوق یعنی 0.7408  را به 60 ضرب می کنیم عدد 44.448 حاصل می شود پس تحویل سال 44 دقیقه بعد از ساعت 8 بوده است.

قسمت اعشاری عدد فوق یعنی 0.448  را به 60 ضرب می کنیم عدد 26.88 حاصل می شود پس تحویل سال 27 ثانیه بعد از ساعت هشت و چهل و چهار دقیقه بوده است.

نتیجه: طبق محاسبات فوق تحویل سال 1391 روز سه شنبه ساعت هشت و چهل و چهار دقیقه و بیست و هفت ثانیه بوده است. درستی این محاسبات را با تقویم سال 1391 مقایسه کنید.

دکتر حسن امین لو

ساعت 2 صبح روز جمعه مورخ 10/9/1391