وایقان

 فرمان محمد شاه[1] قاجار:

مشخصات فرمان به شرح زیر است.

ü     موضوع فرمان:  تداوم فرمان عباس میرزای مرحوم در مورد معاف شدن وایقانیها از پرداخت بخشی از مالیات مقرره.

ü     تاریخ صدور فرمان: شهر محرم الحرام سنه [2]1252  

ü     وضعیت فیزيكي: در قسمت پایین صفحه فرمان پارگی به ابعاد 5*5 سانتیمتر وجود دارد.

ü     نوع كاغذ: به ابعاد 40*61 سانتی متر، دست ساز آهاركهنه شده

ü     خط کشی : صفحۀ کاغذ دارای سه خط طولی عریض از بالا به پایین است. دوتا از این خط ها به فاصلۀ دوسانتی متر از لبۀ کاغذ قرار گرفته اند.خط دیگر باقیماندۀ صفحه را به دو قسمت با عرض های 9 و 24 سانتیمتر تقسیم نموده است. درآن قسمت از صفحه که 24 سانتی متر عرض دارد متن اصلی در 8 سطر نوشته شده است. سطر اول از لبه  بالایی کاغذ 14 سانتی متر وسطر آخر از لبۀ پایینی یک سانتی متر فاصله دارد. درقسمتی که متن نامه در آن نوشته شده خطوط عرضی رسم شده که تعداد آن 6 خط است، بدین ترتیب بین خطوط اول و دوم، سطر اول  وبین خطوط سوم و چهارم سطر دوم و بین خطوط پنجم و ششم شش سطر دیگر فرمان نوشته شده است. در آغاز سطر اول طغرا قرار دارد. و با فاصله 1.5 سانتی متر از طغرا متن اصلی شروع گردیده است. در قسمت بالای صفحه مهر صادر کنندۀ فرمان یعنی مهر شاه قرار دارد. تمام خطوط از چهار رنگ آبی، قرمز (شنگرف)، سیاه . طلایی تشکیل شده که زیبایی خاصی ایجاد کرده است.

ü     مهر فرمان:  مهر به صورت مربع و به ابعاد 70*70 میلی متر است. مهر مانند نقشه قالی دارای دو ردیف حاشیه است حاشیه ها از یکدیگر و از متن مهر با خطوطی که به ترتیب از خارج به داخل به رنگهای آبی، قرمز، سیاه  و طلایی تشکیل شده ، جدا می شوند. خط طلایی پهن تر و در حدود 2 میلی متر است. زمینۀ مهر سفید است. سجع مهر[3] خطوط منحنی ریز است. نوشتۀ مهر که با خط نستعلیق می باشد، این عبارت است: "شکوه ملک و ملت رونق آئین و دین آمد  محمد شاه غازی صاحب تاج و نگین آمد" در بالای فسمت مربع مهر قسمتی به صورت گنبد وجود دارد که در داخل آن نیز این عبارت با خط شکسته نوشته شده است: " الملک لله تعالی العزیز"

ü     طغرای[4] فرمان:  عبارت طغرای فرمان این است: "الملک لله تعالی فرمان همایون شد"

ü     متن فرمان: فرمان به خط نستعلیق بسیار زیبا در هشت خط نوشته شده و به شرح زیر است.

آنکه چون رعایای قریه وایقان من اعمال ارونق دارالسلطنه تبریز سابقه بقدر  قدرت و توان خدمات شایسته و نمایان در حضرت ولیعهد رضوان مهد مغفور البسه الله حلل النور تفدیم نموده اند از بذل مال و صرف جان در راه دولت ابد اقتران مضایقه نداشته مورد عاطفت شده اند و محض رعایت احوال آنها مبلغ چهار صد و پنجاه تومان از بابت متوجهات[5]وحقوق دیوانی آنها بتخفیف ابدی عنایت یافته مقرر شد قرار مالیات قریه مزبوره هر ساله پانصد تومان باشد و مباشرین امور دیوانی بیش از آن حبه و دیناری مطالبه ننمایند سرکار اقدس شاهنشاهی بملاحظه استقرار احکام ولیعهد[6] مبرور و رعایت حال عباد و رفاه بلاد در هذه السنه تخاقوی ئیل سعادت دلیل و ما بعدها مقرر میداریم که اولیای دولت قاهره بموجب همین توقیع رفیع تخفیف مزبور را که از تخفیفات قدیم و مدخلیت بمالیات این سنوات ندارد در حق آنها برقرار دانسته و زیاده از پانصد تومان ...............[7]آنها بازیافت ندارند مقرر آنکه عالیجاهان مباشرین محال مزبور هر ساله بر وفق همین قرارداد با رعایای قریه مزبور رفتار نموده تخفیف آنها را ...................[8] دفتر خانه مبارکه شرح فرمان همایون را ثبت نموده و در عهده شناسند حرر فی شهر محرم الحرام 1252[9]

[1]  - محمد شاه قاجار متولد ۱۴دی ۱۱۸۶  شمسی ( 6 ذی القعده 1222 قمری) درتبریز و متوفی  ۱۴شهریور ۱۲۲۷ ( 6 شوال 1264) درتجریش نوهٔ فتحعلی‌شاه و فرزند عباس‌میرزا و سومین شاه از دودمان قاجار در ایران بود.

[2]  - این تاریخ با ماه اردیبهشت سال 1215 شمسی منطبق است.

[3]  - سجع، به نقش و نگار زمینه هر مهر سجع می گویند.

[4]  - صورتی مرکب از چند خط عمودی منتهی به قوس گونه ای تودرتو و متوازی ، محتوی نام و لقب سلطان یا امیری ، و آن را بر سر احکام و فرمانها مینگاشتند، و کار نگاشتن طغرا بیشتر منصب و شغلی خاص بوده بیرون از منصب و شغل کاتب ، و گماشته ٔ بدین کار را طغرانویس و گاه طغرائی مینامیدند و طغرا بمنزله ٔ امضاء شاه یا امیر و حاکم بود. 

[5]  - متوجهات: مالیات ها ؛ مالیاتی که بر عهده کسی یا کسانی قرار میگیرد.

[6]- ولیعهد مبرور اشاره به عباس میرزا است

[7]  - در این قسمت چند کلمه به علت پارگی کاعذ افتاده است.

[8]  - در این قسمت چند کلمه به علت پارگی کاغذ افتاده است.

[9]- این تاریخ با اردیبهشت سال 1215 شمسی منطبق است.