وایقان

ri     فرمان قهرمان میرزا[1] :

مشخصات فرمان به شرح زیر است.

ü     موضوع فرمان: تداوم فرمان عباس میرزای مرحوم در مورد معاف شدن وایقانیها از پرداخت بخشی از مالیات مقرره.

ü     تاریخ صدور فرمان: شهر جمادی الثانی سنه [2]1252 

ü     وضعیت فیزيكي: با وجود کهنگی خوشبختانه کاملاً سالم مانده است.

ü     نوع كاغذ: به ابعاد 29*41 سانتی متر، دست ساز آهاركهنه شده

ü     خط کشی : صفحۀ کاغذ دارای سه خط طولی عریض از بالا به پایین است. دوتا از این خط ها به فاصلۀ یک سانتی متر از لبۀ کاغذ قرار گرفته اند.خط دیگر باقیماندۀ صفحه را به دو قسمت با عرض های 7.5 و 19 سانتیمتر تقسیم نموده است. درآن قسمت از صفحه که 19 سانتی متر عرض دارد متن اصلی در 7 سطر نوشته شده است. سطر اول از لبه  بالایی کاغذ 13.5 سانتی متر وسطر آخر مماس با لبۀ پایینی است. درقسمتی که متن نامه در آن نوشته شده خطوط عرضی رسم شده که تعداد آن 9 خط است، بدین ترتیب 9 خانه ایجاد شده است فاصلۀ خطوط ازیکدیگر از بالا به پایین به طور منظم کاسته شده به نحویکه ارتفاع خانۀ اول 4 و ارتفاع خانۀ آخر 2 سانتی متر است.متن به صورت یک در میان در خانه ها نوشته شده، خانه های 1، 3، 5، 7 و 8  هرکدام حاوی یک سطر و خانه 9 حاوی دو سطرنوشتار بوده و خانه های 2، 4 و 6 خالی است. در آغاز سطر اول طغرا قرار دارد. و با فاصله 2.5 سانتی متر از طغرا متن اصلی شروع گردیده است. در قسمتی از صفحه که 7.5 سانتی متر عرض دارد مهر صادر کنندۀ فرمان و در محاذات سطر اول قرار دارد. تمام خطوط از دو رنگ سیاه و طلایی تشکیل شده است.

ü     مهر فرمان:  مهر به صورت مربع و به ابعاد 25*25 میلی متر است. حاشیه مهر دو خط باریک سیاهرنگ است. سجع مهر[3] مانند نقشه قالی از خطوط قوسی و گل های ریز تشکیل شده است. نوشتۀ مهر که با خط نستعلیق می باشد، این عبارت است: "ملک شد قهرمان قهرمان دارای جهان"

ü      طغرای[4] فرمان: عبارت طغرای فرمان این است: "حکم والا شد"

ü     متن فرمان: فرمان به خط نستعلیق بسیار زیبا در هفت خط نوشته شده و به شرح زیر است.

آنکه چون از قرار رقم مبارک نواب ولیعهد[5] مغفور البسه الله حلل النور نظر بصداقت و دعاگویی و استحقاق اهالی قریه وایقان مبلغ چهارصدو پنجاه تومان از جمله نه صد و پنجاه تومان مالیات دیوانی قریه مزبور بتخفیف و تصدق مقرر شده است که مبلغ مزبور موافق حساب در میان رعیت تقسیم شود که هریک از افراد رعایای الخاصه حصه خود را درست ببرد نواب ما نیزمحض حصول دعای خیر بجهت ذات اقدس همایون شاهی و رفاه و آسایش رعایای قریه مزبور در معامله هذه السنه میمونه پیچی ئیلسعادت تحویل مبلغ چهارصدو پنجاه تومان از جمله نه صد و پنجاه تومان مالیات دیوانی قریه مزبور بتخفیف و تصدق مقرر داشتیم که به سرانه و خانه شمار و سایر وجوهات بقسط و عدل تقسیم بکنند که هریک از افراد رعایای الخاصه حصه خود را درست ببرد و به فراغت و آسایش بدعای بقای دولت قاهرۀ سلطانی قیام و اقدام نمایند مقرر آنکه مباشرین امور دیوانی محال ارونق وجه مزبور را هرساله بموجب اینمطالب مستطاب بتخفیف معمول داشته و از متوجهات[6] دیوانی قریه وایقان موضوع دانسته مطالبه ننمایندکتاب مبارکه شرح رقم را ثبت و ضبط نموده و در عهده شناسند تحریر فی شهر جمادی الثانی 1252

[1] - قهرمان میرزا شاهزاده قاجار، پسر عباس میرزاو برادر تنی محمدشاه قاجارو بهمن میرزابود.در سال ۱۲۴۷ هجری قمری از طرف پدر حکومت سبزوارو یک سال بعد حکومت یزدیافت. پس از مرگ عباس میرزا، محمد میرزابرادر ارشد قهرمان میرزا که برای تاج گذاری به تهران می‌رفت، نیابت حکومت خراسان را به او واگذار کرد.او در زمان محمدشاه با پیشکاری میرزا محمدخان زنگنهبه حکومت آذربایجان رسید و در سال ۱۲۵۵ هجری قمریدرگذشت.

[2] - این تاریخ با ماه مرداد سال 1215 شمسی منطبق است.

[3] - سجع، به نقش و نگار زمینه هر مهر سجع می گویند.

[4] - صورتی مرکب از چند خط عمودی منتهی به قوس گونه ای تودرتو و متوازی ، محتوی نام و لقب سلطان یا امیری ، و آن را بر سر احکام و فرمانها مینگاشتند، و کار نگاشتن طغرا بیشتر منصب و شغلی خاص بوده بیرون از منصب و شغل کاتب ، و گماشته ٔ بدین کار را طغرانویس و گاه طغرائی مینامیدند و طغرا بمنزله ٔ امضاء شاه یا امیر و حاکم بود. 

[5]- مراد از ولیعهد عباس میرزا است.

[6]  - متوجهات یعنی مالیات و هر آنچه حکومت از مردم و رعایا دریافت می کند