وایقان

وایقان تا حدود 50 سال پیش یکی از آبادی های پرآب شهرستان شبستر بود. تعداد زیادی قنات به اراضی وایقان از جمله به محلات وایقان جاری بود. تعدادی از قنات ها مادرچاهشان حدود سه کیلومتر بالاتر از منطقه مسکونی وایقان قرار داشت. مظهر یا محل خروج آب آنها در محلات مسکونی یا اراضی هم عرض آبادی بود به این قناتها در زبان محلی کهریز یا کاریز می گفتند و نوع دومی از قنات ها بودند که مادر چاه آنها در داخل آبادی یا هم عرض با مظهر قنات های فوق الذکر بود که به آنها هم براب می گفتند. محل خروج آب برابها در اراضی پایین دست وایقان بود که اصطلاحا به این اراضی چمن می گفتند . اسامی قنات های نوع اول به ترتیب از شرق به غرب به شرح زیر است :

1: پیرکهریز که مردم عادی به آن "پیله کهریز" می گفتند.

2 : قنات حسین آباد

3 : قنات نجف آباد

4 : قنات آغجی یا آغاجا کهریز

5 : قنات عطا آباد ، مظهر این قنات در کنار مدرسه پسرانه ابراهیمی بود و از محله محمود لو عبور می کرد و یکی از پرآبترین قناتها بود

6 : قنات "ینی کهریز" که مردم به آن شاه وردی می گفتند . ینی یا ینگی در زبان ترکی به معنای نو می باشد. این قنات از محله شرق یا داش کوچه ( کوچه سنگی) می گذشت و کنار نهر آن در ختان بید بلندی وجود داشت که واقعا این محله را بسیار با صفا کرده بود. این قنات نیز خیلی پرآب بود و گوارا ترین آب را در بین قناتهای وایقان داشت و تقریبا اکثریت مردم آب مشروب خود را از این قنات می بردند. عصرها مردم که از کار روزانه فارغ شده بودند با یک کوزه در دوش به مظهر این قنات که نزدیک خیریه فعلی است می آمدند. واقعا این ساعت روز این محل بسیار دیدنی بود. البته بعضی از دختران و پسران هم به بهانه بردن آب از چشمه همدیگر را اینجا می دیدند. البته با یک سادگی و محبت روستایی . در واقع این محل یک پاتوق خوب بود.

7 : قنات دهکده که مردم به آن کندکهریزی می گفتند. یک چهارم این قنات مخصوص باغ نظام الدوله بود و بقیه آن مال خرده مالکین بود و اکثر باغات داخل روستا یا باغچه هایی که در خانه های مسکونی بود مخصوصا خانه های محله جان احمد و توتونلوق از این قنات مشروب می شد.لازم است یادآوری کنم که هر خانه مسکونی پر از درختان میوه و مخصوصا انگور بود که متأسفانه همه آنها الآن ازبین رفته و باغ نظام الدوله هم که واقع خانه ییلاقی او بود اکنون تفکیک شده و به خانه های کوچکتری مبدل شده است

8 : قنات نورعلی : از افراد قدیمی شنیده بودم که این قنات یکی از پرآب ترین قنات های وایقان بود ولی زودتر از قناتهای دیگر وایقان یعنی حدود سال 1300 شمسی خشک شد. مظهر این قنات در کنار گورستان مشهور به گورستان نورعلی بود. اکنون در این محل سالن سرپوشیده ورزشی بنا شده است. ضمناً یادآور می شوم که اکثرفامیل های مادری من یعنی اجداد پدری ، عموها، برادران، خواهران و اولاد آنها وبه طورکلی اولاد میرزا هاشم در این گورستان دفن شده اند و آخرین آنها نیز مرحوم خداکرم هاشمی است که جوان رعنا و خوش سیما و با سوادی بود و چند سال نیز پس از پدرش هاشم آقا کدخدای وایقان بود. متأسفانه خزان عمرش زود فرا رسید و در حدود سی وپنجسالگی فوت نمود. خدایش رحمت کناد.

9 : قنات دولی کهریز: این قنات نیز یکی از قنات های بسیار پرآب وایقان بود. دولی نیز در زبان ترکی به معنای پر است و شاید وجه تسمیه آن به نام دولی کهریز به واسطه پرآب بودن آن بوده است. مظهر این قنات "محله پایین" بود. در این مکان فعلا "پایگاه وایقان" احداث شده است و در نزدیکی آن نیز "مدرسه بیاضیان" در سالهای اخیر احداث گردیده است. نام دیگر این قنات " حمام کهریزی" بود. دلیل این وجه تسمیه نیز آن بود که آب حمام وایقان از این قنات تأمین می شد. بدین معنی که آب این قنات به حمام جاری بود و مازاد بر نیاز آب مصرفی حمام برای باغات و کشاورزی مصرف می گردید. چاهها و مجرای این قنات تا به مظهر برسد از خانه ها ی محلات "مرکید" و" قویلو کوچه سی" رد می شد ودر تمام خانه های این دو محله پله هایی به طرف مجرای قنات تعبیه کرده بودند و از آب آن برای شرب و همچنین شستن لباسها استفاده میکردند. البته برای این خانه ها این یک مزیت بود. چون دسترسی به آب مصرفی را برای ساکنین این خانه ها آسان می نمود. در سایر محلات در تمام خانه ها چاههایی می کندند و معمولا در ده الی دوازده متری به آب می رسید و با یک چرخ مخصوص و طناب و سطل از این چاهها آب مصرفی خانه خود را تأمین میکردند. البته در این اواخر تلمبه های دستی درست شده بود که از آنها برای برداشتن آب استفاده می شد. البته الآن دیگر امکان استفاده از چنین چاههایی وجود ندارد چون سطح آبهای زیر زمینی خیلی پایین رفته و شاید در سی متری نیز به آب نرسد.

10 – قنات جانقاه : از قسمتهای مسکونی وایقان اگر به سمت غرب خارج شویم اولین قنات "جانقاه "نام داشت. این قنات نیز یکی از قناتهای پرآب وایقان بود. اراضی مقابل آنها از بهترین زمینهای کشاورزی وایقان بود. باغات انگور زیادی از آب این قنات آبیاری می گردید و شیرینی میوه جات و انگورهای باغات این منطقه زبانزد بود. درجای دیگر انگور بیدانه به شیرینی انگور باغات این منطقه ندیده ام. گندمی هم که از اراضی این منطقه حاصل می شد کیفیت خاصی داشت و بسیار خوش عطر و خوشمزه بود. اهالی محلات دیگر وایقان نیز معمولاً برای درست کردن رشته از گندم های این منطقه استفاده می کردند چون گندم های این اراضی به علت داشتن گلوتن زیاد دوام و قوت زیادی داشتند در نتیجه طول رشته های حاصل از این گندم ها بسیار زیاد بود.

چون در مطلب بالا صحبتی از رشته به میان آمد مناسب دیدم که راجع به تهیه رشته و مراسم آن مطلبی بنویسم و بقیه مطلب قناتهارا به فرصت دیگری موکول نمایم.