وایقان

تهیه قوورمه:

در ایام سابق اکثر اهالی وایقان دو یا سه شیشک یا اویج در تابستان تهیه می کردند و با دادن علوفۀ مقوی مانند یونجه و جو آن ها را چاق می کردند. در فصل پاییز آنها را ذبح می کردند و برای آذوقۀ زمستان "قوورمه" می کردند.

برای قوورمه کردن دنبۀ گوسفند را پس از خرد کردن حرارت می دادند تا تبدیل به روغن شود. آنچه از تکه های دنبه پس از خارج شدن روغن باقی می ماند به آن "جیزلاق" می گفتند "جیزلاق" وقتی گرم بود با نان خورده می شد و پس از سرد شدن نیز به غذاها مخصوصاً آش می ریختند. روغنی که به طریق فوق از دنبه حاصل می شد تکه های گوشت را در آن می ریختند و حرارت می دادند تا کاملاً سرخ شود به گوشتی که بدینترتیب سرخ شده بود "قئیله" می گفتند. "قئیله" ها را در کوزه های مخصوص از جنس سفال لعابی می ریختند. و سپس روغن مذاب را به کوزه اضافه می کردند تا "قئیله" ها در روغن غوطه ور شود. اگر روغن حاصل از دنبۀ گوسفند، کوزۀ قوورمه را کاملاً پر می کرد، می گفتند که "قوورمه باسدی" یعنی روغن، کوزۀ قوورمه را لبریز کرد. لبریز شدن کوزه قوورمه برای خانوار بسیار خوشحال کننده بود. این مورد منشأ ضرب المثلی شده است بدین مضمون که می گویند "فلانی نین قوورمه سی باسیبدی" کاربرد این ضرب المثل در جایی است که شخصی در کاری منفعت زیادی حتی بیش از انتظاز خود ببرد.

قئیله ها وقتی در روغن غوطه ور شدند تا چندین ماه مدتها سالم باقی می مانند چون روغن نه تنها خودش فاسد نمی شود بلکه مانع رسیدن هوا به "قوورمه" می شود و آن را از فاسد شدن محافظت می کند. خاصیت فاسد نشدن روغن منشأ ضرب المثلی است بدین مضمون که : " اصل ایتمز یاغ ای یی مَز" یعنی کسی که اصل و تبار خوب داشته باشد اصلش گم نمی شود همانگونه که روغن فاسد نمی شود" کاربرد این مثل در جایی است که می خواهند با کسی معامله کنند یا همسر برای خود یا فرزندشان انتخاب کنند می گویند که باید دنبال اصل و نسب رفت چون کسی که اصل و نسب خوب داشته باشد اصالت او مانع از انحراف او می شود و به او می شود اطمینان نمود.

خانواده ها در فصل زمستان برای تهیه غذا مثلاً آبگوشت یا خورشت از قوورمه استفاده می کنند.

روز قوورمه کشان برای خانواده روز شادی بود و هنگامی که گوشت ها در روغن حرارت داده می شد از آب آن بر میداشتند و به این آب "اشکنه" می گفتند. اشکنه بسیار غذای لذیذی بود و علاوه بر اینکه اعضای خانواده می خوردند به همسایه ها و فامیل های نزدیک نیز می دادند. البته این کار به صورت معوّض بود یعنی همسایه یا فامیلی که اشکنه گرفته بود او نیز روز قوورمه کشان جبران می کرد. در ایام قوورمه کشان اکثر روزها در خانه ها اشکنه بود یا اشکنه خودشان و یا اشکنه ای که از همسایه یا فامیل آمده بود.

روز قوورمه کشان بچه ها بیش از همه خوشحال بودند چون علاوه بر اینکه اشکنه می خوردند دو تا اسباب بازی یعنی "آشیق" و "قوویق" از گوسفند نصیبشان می شد. آشیق را در جای دیگر مفصل توضیح داده ام. قوویق مثانۀ گوسفند است چون حالت ارتجاعی دارد مثل یک بادکنک با دوام است. بنابراین بچه ها دوست داشتند آن را باد کرده و با آن بازی کنند. معمولا موقع ذبح گوسفند بالای سر قصاب می ایستادند تا به محض اینکه گوسفند ذبح گردید آن را بگیرند. گاهی بین بچه ها بر سر تصاحب آن دعوای کودکانه اتفاق می افتاد که با وساطت بزرگتر ها فیصله پیدا می کرد.

استفاده های دیگر دامداری در وایقان

فضولات گاو و گوسفند نیز درایام سابق برای چند مورد مصرف می شد. اولاً فضولات را در مقابل آفتاب خشک می کردند و هرروز صبح یا عصر، فضولات خیس شدۀ طویله را بیرون می آوردند و به جای آن فضولات خشک "قوری زیبیل" به طویله می دادند، تا حیوانات مزبور راحت باشند. ثانیاً فضولات حیوانی کود خوبی برای درختان مخصوصاً درخت انگور بود که در حال حاضر نیز بدین منظور مورد مصرف دارد. مردان قدیمی میگفتند ( اوزوم باغی، جوان بیلی و جامیش زیبیلیی نن اولار) ثالثاً فضولات حیوانات اهلی را می سوزاندند و از آتش آن برای پختن غذا در اجاقها وپختن نان در تنورها و گرم کردن کرسیها در زمستان استفاده می شد. مخصوصاً فضولات گاومیش قدرت گرمازایی زیادی داشت. برای اینکه از فضولات در کرسی یا اجاق استفاده کنند آنها را پس از خیس کردن که مانند گِل می شد، به شکل دایره هایی به قطر حدود بیست سانتیمتر یا مستطیلهایی به ابعاد سی در شصت سانتیمتر درآورده و خشک می کردند. به انواع مستطیل"یابّا" و به انواع دایره"کوکولی" می گفتند. "یابّا" و "کوکولی" را در جایی به نام "تالبار" انبار می کردند تا در زمستان استفاده نمایند. خانوارهای فقیر هم که خودشان حیوان نگه نمی داشتند یکی از کارهایشان در فصل بهار و تابستان جمع کردن فضولات حیوانی در مسیر رفت و آمد حیوانات مزبور بود. مخصوصاً در "ناخیریولی" که تعداد زیادی گاو به صحرا و "چیمن می رفت یک عده از زنان موقع صبح و عصر کارشان جمع کردن فضولات حیوانی بود تا برای تأمین گرمای زمستانشان مورد استفاده قرار گیرد.