وایقان

۲ - مبحث سنجش طول :

واحد سنجش طول در حال حاضر در کل کشور یکسان و سیستم متریک می باشد. در این سیستم، واحد سنجش طول متر است که معادل یک چهل میلیونیوم طول خط استوا و اجزا و اضعاف آن اعشاری است. اجزای آن برحسب یکدهم، یکصدم، یکهزارم و در موارد علمی وتکنولوژی جدید تا یک میلیاردم و اضعاف آن تا ده، صد، هزار و.....متر می باشد. در ایام قدیم واحد سنجش در نقاط مختلف متفاوت بود. در وایقان مانند سایر نقاط آذربایجان واحد سنجش طول "آرشین" یعنی ذرع بود. هر آرشین معادل 112 سانتی متر می باشد. از این واحد در حال حاضر فقط در موارد خاص استفاده می شود و کاربرد آن بسیار محدود شده و مانند نقاط دیگر کشور از واحد سنجش متر استفاده می شود. اجزای این واحد سنجش بر حسب ضریب دو می باشد به ترتیب زیر:

یاریم آرشین = نیم ذرع که معادل 56 سانتیمتر است.

چارک = یک چهارم ذرع که که معادل 28 سانتیمتر است.

سییه = یک هشتم ذرع که معادل 14 سانتیمتر است

پونزا = یک شانزدهم ذرع که معادل 7 سانتیمتر است

هفدرم = یک سی و دوم ذرع که معادل 3.5 سانتی متر است.

ایپ = طناب، هر ایپ معادل ده ذرع یعنی 1120 سانتیمتر است.

هنوز هم در بازار فرشفروشان تبریز آرشین به عنوان سنجش طول کاربرد دارد.

معیار ریز قالی نیز بر حسب پونزا که یک شانزدهم ذرع می باشد سنجیده می شود. وقتی می گویند که قالی 50 رَج دارد مفهوم آن این است که در هر پونزا یا 7 سانتیمتر عرض یا طول قالی 50 گره یا رَج وجود دارد.

واحد سنجش مسافت شهرها فرسخ یا فرسک یا فرسنگ بود که تقریباْ معادل شش کیلو متر می باشد. در وایقان به فرسخ "آغاش" می گفتند

ضرب المثلی در مورد آرشین هست بدین مضمون: "هر آرشینا بز ورمز لر" یعنی به هر ذرعی پارچه نمی دهند. کاربرد این ضرب المثل در جایی است که بخواهند بگویند با هر معیاری هر چیزی را نمی شود تهیه کرد. لازم است یاد آوری نمایم که بز که حرف "ب" با کسره خوانده می شود پارچه ای بود از نخ خالص با کیفیت پایین و با قیمت ارزان که زنان کم درآمد از آن برای خود پیراهن می دوختند. یک نوع آن که به صورت راه راه بود به آن "لاهیره" می گفتند که نسبت به "بز" مرغوبتر بود.

3 - مبحث سنجش سطح:

واحد سنجش سطح در حال حاضر در کل کشور متر مربع است. در ایام سابق در وایقان مانند سایر نقاط آذربایجان برای سنجش سطح از "آرشین مربع " استفاده می شد. البته از آرشین برای اندازه گیری مساحت اتاق یا قالی و نظایر آن استفاده می شد.

درمورد اندازه گیری مساحت زمین اعم از باغ یا زمین کشاورزی از واحد سنجش "باتمان" یعنی "من" استفاده می شد. "باتمان" در مورد سنجش مساحت زمین حتی در دو روستای مجاور نیز متفاوت بود. "باتمان" در وایقان هفت شاهی بود و اصطلاحاً می گفتند واحد سنجش زمین در وایقان با طناب هفت شاهی است در صورتی که شندآباد که با وایقان همسایه است باتمان آنها با طناب پنج شاهی بود.

"باتمان" وایقان 350 "آرشین" مربع و معادل 440 متر مربع می باشد. اجزای باتمان به شرح زیر است:

یاریم باتمان = نیم من معادل 175 آرشین مربع یا 220 متر مربع.

چارک = یک چهارم من معادل 87.5 آرشین مربع یا 110 متر مربع.

سییه = یک هشتم من معادل 43.75 آرشین مربع یا 55 متر مربع.

پونزا = بک شانزدهم من معادل 21.875 آرشین مربع یا ۲۷.۵ متر مربع.

در مورد خانۀ مسکونی روال بر این بود که خانه چه بزرگ و چه کوچک معادل یک واحد منظور می گردید و اجزای فوق در مورد حیاط نیزبه کار می رفت.

مثلاً وقتی می گفتند "بیر سییه حیاط" مقصود این بود که یک هشتم حیاط. بدیهی است یک سییه خانه با یک سییه خانۀ بزرگ از نظر متراژمساوی نبودند.

4 – مبحث واحد حجم:

واحد حجم همان آرشین مکعب بود و اجزای آن همان اصطلاحات واحد طول بود. در مورد مایعات نیز یک ظرف به عنوان "اُولچی قابی" یعنی پیمانه داشتند. البته "اولچی قابی" را با وزن منطبق می ساختند که در مبحث وزن به تفصیل بیان خواهم کرد.